İdrar Sondası Takma Çıkarma

Sonda Nedir?

Sonda nedir? sorusunun yanıtı, hastaların ihtiyaçlarına bağlı olarak farklı nedenlerle hekim tarafından talep edilen ve mesaneye uygulanan bir işlemdir. İdrar sondası asla nazogastrik sonda (beslenme sondası) ile karıştırılmamalıdır.  İdrar sondası takma işlemi hastaya uygulanan girişimsel tıbbi bir müdahale olduğundan hekim veya hemşire tarafından takılmalıdır. Sondanın amacı, mesaneye sonda hortumunun yerleştirilerek mesanede biriken idrarın boşaltılmasını sağlamaktır. Sonda hortumundan idrar torbasına biriktirilen idrar daha sonra kontrollü şekilde boşaltılır.

Sonda Neden Takılır?

Sonda aşağıdaki durumlara göre takılır;

İdrar kanalı darlıklarına bağlı olarak idrar yapamama veya idrar yaparken zorlanmalarda bir süreliğine sonda takılabilir.

Ameliyat sonrası hastaların ayağa kalkmada zorlanma problemlerini ortadan kaldırmak için geçici süreli idrar sondası takılabilir.

Yatağa bağımlı hastalarda mevcut hastalığa bağlı olarak mesane etkilenebilir veya hasta kalkamadığı için idrarını tuvalete yapamaz. Yatağa bağımlı hastalarda sürekli sonda uygulamaları yapılabilir. Sondanın uzun süreli kullanımı enfeksiyon riski de oluşturacağından belli periyotlarda yenisi ile değiştirilmesi gerekmektedir.

Bazı görüntüleme tetkikleri yapılırken idrar sondasının takılması gerekebilir.

Felç ve benzeri durumlarda hastalara sonda takma işlemi gerçekleştirilir.

Hastalarda veya yaşlılarda idrar çıkış takiplerinin yapılabilmesi için sonda takma işlemi uygulanır.

Sonda Nedir ve Nasıl Takılır?

Sonda takılma işlemi kadınlar ve erkekler için farklıdır.  Kadına sonda takma işlemi, erkeklere sonda takılması işlemi hasta üzerinde yapılan küçük bir tıbbi müdahale olsa da enfeksiyon, kanama gibi riskleri bulunmaktadır. Bu nedenle mutlaka hekim veya hemşireler tarafından takılmalıdır. Sonda takma öncesinde sonda aparatları ve tek kullanımlık steril malzemeler hazırlanmalıdır. Sonda takma işlemi hastalarda hafif ağrılı olabilir, bu nedenle hastanın ağrıyı hissetmemesi için başlamadan önce soğutucu jel kullanılabilir. Mesaneye sonda takma işlemi yaklaşık 10 dk sürmektedir.

Kadına Sonda Takma İşlemi

Kadınlara sonda takma işleminden önce hastaya sondanın nasıl takılacağıyla ilgili bilgi verilir. Hastanın bilinci yerinde değilse aile yakınları bilgilendirilir.

Hasta sırt üstü pozisyona getirilerek dizleri bükülür ve bacakları birbirinden ayrılarak açık hale getirilir.

Hemşire ellerini steril yaparak eldivenlerini giyer.

Sonda takılırken idrarın damlamaması için hastanın alt kısmına hasta altı bezi yerleştirilir.

Vulva bölgesi (küçük, büyük dudaklar ve klitoris) önden arkaya doğru antiseptik solüsyon ile temizlenir.

Hastanın üzerine steril delikli örtü serilerek üretranın (vücuttan idrarın atılmasını sağlayan boru) açıkta kalması sağlanır.

Hemşire sonda takarken hangi elini kullanıyorsa hastanın o tarafına geçerek işlemi yapmalıdır.

Hastanın vulva bölgesindeki dudaklar açılarak steril tamponla silinmelidir.

Kadına sonda takılması sırasında kullanılan elin başparmak ve işaret parmağı arasında sabitlenmesi ve hortumun altta kalan kısmının yine aynı elin 4. ve 5. parmakları arasına alınarak sabitlenmesi kolaylık sağlayacaktır.

Ele bir miktar kayganlaştırıcı jel sürülerek sondanın ucu kaygan hale getirilir.

Diğer elle dudaklar açılarak sonda hortumu üretradan itilmeye başlar. Yaklaşık 5-7 cm ilerletilerek idrar hortumuna idrar gelip gelmediği kontrol edilir.

İdrar hortumunun mesanede kalmasını sağlamak için diğer çatallı hortum girişinden sonda balonu 10cc steril su dolu şırınga ile şişirilerek sabitlenir.

Sonda hortumu idrar torbasına takılır.

Sonda hortumu hastanın bacağına veya yatağa sabitlenerek hareketin kısıtlanması engellenir.

İdrar torbası belli aralıklarla boşaltılır.

Kadınlarda sonda çıkartılacağı zaman sonda balonuna şırınga edilen su geri çekilerek mesanedeki balonun sönmesi sağlanır ve ardından sonda hortumu çekilerek çıkartılır.

 

Erkeklere Sonda Takılması İşlemi

Erkeklere sonda takılması işlemi için hastaya bilgi verilir.

Erkek hasta sondanın takılması için sırtüstü yatırılır.

Eller steril edilir. Penisin idrar girişi steril edilir.

Delikli örtü penis dışarıda kalacak şekilde örtülür.

Hastanın bacaklarının arasında idrar gelebileceğinden böbrek küveti yerleştirilir.

Erkeklere sonda takılması sırasında hangi el kullanıyorsa hastanın o tarafına geçilir.

Penis ucuna tekrar sterilizasyon işlemi yapılır. Hortumun penis içinden rahat geçmesi için kayganlaştırıcı jel kullanılır.

Sonda hortumu ya parmaklar arasına ya da iki tur döndürülerek ele sabitlenir.

Penis dikleştirilerek sonda hortumu içeri doğru itilmeye başlanır. Yaşlı hastalarda prostat problemi varsa hortum ilerlemeyebilir. Bu durumda penis yatırılarak vücuda paralel hale getirilerek işleme devam edilir.

Sonda hortumunu mesanede sabitlemek için ikinci hortum girişinden şırınga ile 10cc steril su verilerek sonda balonu şişirilir ve sonda hortumunun çıkıp çıkmadığı kontrol edilir, ardından idrar torbası takılır.

İdrar torbası düzenli aralıklarla boşaltılmalı ve değiştirilmelidir. İdrar torbası hastanın üzerine veya yatağa sabitlenebilir.

Erkeklere sonda takılması işlemi yapıldıktan sonda çıkartılacağı zaman, sonda balonuna konulan su şırınga ile geri çekilir. Mesanedeki balonun sönmesi sağlanır ve sonda hortumu çıkartılır.

Sonda Takıldıktan Sonra Hastada Görülebilecek Şikayetler

Sonra hortumunun idrar kanalında ilerleyişine bağlı olarak yanma veya ağrı görülebilir.

İdrar kesesinde olan hortum nedeniyle hasta sürekli idrarı varmış gibi hissedebilir.

İdrar sondası çıkabilir veya yırtılabilir. Bu durumda hemşire tarafından sonda değiştirilmelidir.

İdrar torbası tıkanabilir. Tıkanıklığı açmak için hemşire yıkama yapar, bu işlemin ardından da tıkanma geçmezse sonda hemşire tarafından değiştirilir.

Uzun süreli takılı kalması gereken sondalar hastalarda kas zayıflıklarına neden olabilir. Bu duruma bağlı olarak mesanede fonksiyon kaybı görülebilir.

Aile Yakınlarının Dikkat Etmesi Gerekenler

Hemşire tarafından takılan sondanın gün içerisinde kontrollerinin aile yakınları tarafından yapılması gerekmektedir. Sonda girişinde kötü koku veya akıntı gelmesi,  ateş, karın ağrısı, bulantı, kusma, titreme, sondadan idrar kaçması, idrar torbasının dolmaması gibi durumlar bir sorunun işareti olabilir. Bu belirtilerden herhangi birinin yaşanması durumunda hemşire veya hekim ile iletişime geçilmeli ve gerekirse sonda değiştirilmelidir.

Tıkanan Sonda Nasıl Açılır?

İdrar sondası takıldıktan sonra önemli olan idrarın gelmesidir. İdrar geldiği sürece ve enfeksiyon belirtileri olmadığı sürece sorun yoktur. Fakat zaman zaman sondada tıkanma durumları söz konusu olabilir. Bu tıkanmalar mesane içerisinde bulunan sondanın etrafında oluşan partiküllerden kaynaklanabilir. Tıkanan sondanın açılması için 50 cc lik enjektörlere distile su çekilmeli, sonda ile torbanın birleştiği yerdeki sonda ucundan enjektör ile su verilerek tıkanıklık açılmaya çalışılmalıdır. Bu işlemin bir sağlık çalışanı tarafından yapılması gerekmektedir.

Sonda Ne Zaman Değiştirilir?

Hastada sondanın olması, mesanede ve idrar yolunda enfeksiyonlara, taş oluşumuna ve tahrişlere neden olabilir. O nedenle sonda takıldıktan sonra ihtiyaca uygun sürelerde kalmasına dikkat edilmeli ve aralıklı olarak sonda değiştirilmelidir. İdrar sondasının değişim zamanı kullanılan sonda çeşidine göre değişiklik göstermektedir. Sarı renkli foley idrar sondaları haftada bir değişmesi gerekir iken silikon idrar sondalarının üç haftada bir veya ayda bir değişmesi yeterli olacaktır. Bu süreçte idrar tahlili ile enfeksiyon değerlendirmesi hekim tarafından belirli periyotlarda yapılmalıdır.